Gökbilimcilerden oluşan bir ekip, dev öte gezegen WASP-127b’nin ekvatorundan geçen ve saatte 33.000 km gibi inanılmaz bir hıza sahip olan, şimdiye kadar kaydedilmiş en hızlı gezegensel jet akımını keşfetti.
Avrupa Güney Gözlemevi’nin (ESO) Çok Büyük Teleskobu kullanılarak (VLT) yapılan bu keşif, bu ‘kabarık’ gaz dünyasının aşırı ve karmaşık havasını ortaya koyuyor. Araştırmacılar, bu aşırı havayı izleyebildiler ve uzak bir dünyanın atmosfer dinamiklerine dair yeni bakış açıları sundular.
Bilim insanları gezegenin atmosferik yapısını haritaladı, su buharı ve karbon monoksit tespit ederken güçlü ekvator rüzgarlarını gösteren çift tepe sinyalini ortaya çıkardılar.
Isı dağılımı ve gezegen oluşumuna ışık tutan bu çığır açıcı araştırma, yeni nesil teleskoplarla daha ayrıntılı öte gezegen hava durumu çalışmalarının önünü açıyor.
WASP-127b’de Süpersonik Rüzgarlar
Gökbilimciler, dev bir dış gezegen olan WASP-127b’nin ekvatorunu yırtan inanılmaz hızlı rüzgarlar keşfettiler. Bu rüzgarlar 33.000 km/saate kadar hızlara ulaşarak, şimdiye kadar kaydedilmiş en hızlı gezegensel jet akımıdır.
Dünya’daki, kasırga ve hortum gibi fırtınalar yıkıcı olabilir, ancak bilim insanları Güneş Sistemimizin çok ötesinde çok daha büyük ölçekte rüzgarlar tespit ettiler. 2016’daki keşfinden bu yana, 500 ışık yılı uzaklıktaki bir gaz devi olan WASP-127b için devam eden bir çalışmanın konusuydu bu.
Gezegen Jüpiter’den biraz daha büyüktü ancak çok daha az yoğun, bu da onu olağanüstü derecede “şişkin” yapıyordu. Şimdi, uluslararası bir gökbilimciler ekibi şaşırtıcı bir keşifte bulundu: süpersonik rüzgarlar atmosferinde şiddetle esiyordu.
Şimdiye Kadar Ölçülen En Hızlı Rüzgarlar
Göttingen Üniversitesi’nden ekip lideri Dr. Lisa Nortmann, “gezegenin atmosferinin bir kısmı bize doğru yüksek bir hızla hareket ederken, diğer bir kısmı da aynı hızla bizden uzaklaşıyor.”
“Bu sinyal bize gezegenin ekvatoru etrafında çok hızlı, süpersonik bir jet rüzgarı olduğunu gösteriyordu” dedi. Saniyede 9 km hızla (33.000 km/saat), jet rüzgarları gezegenin dönüş hızının neredeyse altı katı hızla hareket ediyordu.
Nortmann, “bunu daha önce görmedik,” dedi. Bu, bir gezegenin etrafında dönen bir jet akımında ölçülen en hızlı rüzgardı. Buna karşılık, Güneş Sistemi’nde ölçülen en hızlı rüzgar Neptün’de bulundu ve saniyede ‘sadece’ 0,5 km (1800 km/saat) hızla hareket ediyordu.
Bu animasyon, Dünya’dan yaklaşık 520 ışık yılı uzaklıkta bulunan dev dış gezegen WASP-127b’nin ekvatoruna çarpan süpersonik jet rüzgarlarını gösteriyor. Saniyede 9 km’ye (yaklaşık 33.000 km/saat) kadar hıza sahip olan, Evren’de şimdiye kadar ölçülmüş türünün en hızlı jet akımıdır.
ESO’nun VLT’si ile Fırtınaları Takip Etmek
Ekip, ESO’nun VLT’sindeki CRIRES+ cihazını kullanarak WASP-127b’nin hava durumunu ve yapısını haritaladı. Ev sahibi yıldızın ışığının gezegenin üst atmosferinden nasıl geçtiğini ölçerek, bileşimini izlemeyi başardılar. Sonuçlar, gezegenin atmosferinde su buharı ve karbon monoksit moleküllerinin varlığını doğruluyor.
Ancak ekip atmosferdeki bu maddenin hızını izlediğinde, çok şaşırarak, atmosferin bir tarafının bize doğru, diğer tarafının ise yüksek hızda bizden uzağa hareket ettiğini gösteren bir çift tepe gözlemlediler.
Araştırmacılar, ekvator etrafındaki güçlü jet akımı rüzgarlarının bu beklenmedik sonucu açıklayabileceği sonucuna vardılar. Ekip hava durumu haritalarını daha da geliştirerek kutupların gezegenin geri kalanından daha soğuk olduğunu da buldu.
Ayrıca WASP-127b’nin sabah ve akşam tarafları arasında hafif bir sıcaklık farkı vardı. Çin Bilim ve Teknoloji Üniversitesi’nden Prof. Fei Yan, “bu, gezegenin tıpkı Dünya ve Sistemimizdeki diğer gezegenler gibi karmaşık hava desenlerine sahip olduğunu gösteriyor” diye ekledi.
Sanatçının, ana yıldızının yörüngesinde dönen dev dış gezegen WASP-127b’nin ve gezegende keşfedilen süpersonik jet rüzgarlarının tasviri. Saniyede 9 km’ye (yaklaşık 33.000 km/saat) kadar hıza sahip olan gezegenin ekvatorundaki rüzgar, Evren’de şimdiye kadar ölçülmüş türünün en hızlı jet akımıdır.
Gezegen Dışı Araştırmalarda Yeni Bir Dönem
Gezegen dışı araştırma alanı hızla ilerliyor. Birkaç yıl öncesine kadar gökbilimciler yalnızca Güneş Sistemi dışındaki gezegenlerin kütle ve yarıçaplarını ölçebiliyorlardı.
Bugün, ESO’nun VLT’si gibi teleskoplar bilim insanlarının bu uzak dünyalardaki havayı haritalandırmasına ve atmosferlerini analiz etmesine olanak sağlıyor.
Ludwig Maximilian Üniversitesi’nden David Cont, “öte gezegenlerin dinamiklerini anlamak, ısı yeniden dağılımı ve kimyasal süreçler gibi mekanizmaları keşfetmemize yardımcı oluyor, gezegen oluşumu anlayışımızı geliştiriyor ve potansiyel olarak kendi Güneş Sistemimizin kökenlerine ışık tutuyor” dedi.
WASP-127b’nin spektrumu çift tepe gösteriyor, yani atmosferin bir kısmı bize doğru hareket ederken diğer kısmı bizden uzaklaşıyor. Başka bir deyişle: gezegenin etrafında dönen bir rüzgar var. Spektrumdaki tepeler arasındaki dalga boyu ayrımı ne kadar büyükse, rüzgar o kadar hızlıdır.
Uzaylı Dünyalarda Hava Tahmininin Geleceği
İlginçtir ki, şu anda bu tür çalışmalar yalnızca yer tabanlı gözlemevleri tarafından yapılabiliyor, çünkü uzay teleskoplarındaki mevcut aletler gerekli hız hassasiyetine sahip değildir.
ESO’nun Şili’deki VLT’ye yakın bir yerde inşa halinde olan Aşırı Büyük Teleskopu (OWL) ve ANDES aleti araştırmacıların uzak gezegenlerdeki hava desenlerini daha da derinlemesine incelemelerine olanak tanıyacak.
Nortmann, “bu, muhtemelen rüzgar desenlerinin daha da ince ayrıntılarını çözebileceğimiz ve bu araştırmayı daha küçük, kayalık gezegenlere genişletebileceğimiz anlamına geliyor” dedi.
