Eşi Görülmemiş Bir Keşif: Gökbilimciler En Uzaktaki Bir Karadeliğin Yıldızı Nasıl Tükettiğini Gözlemlediler
Bu animasyonda, bir yıldızın malzemesinin uzak bir galaksinin merkezindeki karadeliğe doğru nasıl düştüğünü ve madde ve radyasyon jetleri ürettiğini gösteren bir sanatçı izlenimidir. Jetler neredeyse bize doğru olduğu için AT2022cmc olarak adlandırılan bu olay ilk kez Dünya’dan bir optik teleskopla keşfedilebildi.
Geçen yıl, Avrupa Güney Gözlemevi’nin (ESO) Çok Büyük Teleskopu (VLT), tarafından olağandışı görünür bir ışık kaynağı tespit edildikten sonra alarma geçildi. VLT, diğer teleskoplarla birlikte hızla kaynağa doğru yeniden konumlandırıldı: uzak bir galaksideki bir yıldızı yutan ve arta kalanları bir jetle dışarı atan süper kütleli bir karadelik belirlendi.
VLT, bunun şimdiye kadar gözlemlenmiş böyle bir olayın en uzak örneği olduğunu tespit etti. Jetler neredeyse bize doğru olduğundan, bu aynı zamanda görünür ışıkla ilk kez keşfediliyor ve bu tip aşırı olayları tespit etmenin yeni bir yolu bulunuyordu.
Bir karadeliğin çok yakınında dolaşan yıldızlar, gelgit bozulması (TDE) olarak bilinen olaydan ötürü karadeliğin inanılmaz gelgit kuvvetleri tarafından parçalanır. Bunların yaklaşık %1’i dönen karadeliğin kutuplarından plazma ve radyasyon jetlerinin fırlatılmasına neden olur.
Bu sanatçının izlenimi, bir yıldız karadeliğe çok yaklaştığında karadeliğin yoğun çekimi tarafından nasıl sıkıştığını gösteriyor. Yıldız malzemesinin bir kısmı içeri çekilir ve görüntüde görülen diski oluşturan karadeliğin etrafında döner. Bunun gibi nadir durumlarda, karadeliğin kutuplarından madde ve radyasyon jetleri fırlatılır. AT2022cmc olayında, VLT dahil olmak üzere çeşitli teleskoplar tarafından jetlerin kanıtı tespit edildi ve bunun böyle bir olayın en uzak örneği olduğunu belirlendi.
Nesnenin VLT ile olan mesafesini belirlemek için gözlemlere öncülük eden Leicester Üniversitesi’nden Nial Tanvir, “Bu fırlatılan TDE’lerden yalnızca bir avuç kadar gördük ve bunlar çok egzotik, tam olarak anlaşılamayan olaylar olmaya devam ediyor” dedi.
Bu nedenle gökbilimciler, jetlerin gerçekte nasıl yaratıldığını ve neden TDE’lerin bu kadar küçük bir kısmının onları ürettiğini anlamak için sürekli olarak bu aşırı olayları araştırıyorlar.
Bu arayışın bir parçası olarak, ABD’deki Zwicky Geçici Tesisi (ZTF) de dahil olmak üzere birçok teleskop çok daha ayrıntılı olarak incelenebilecek olan kısa ömürlü, genellikle aşırı olayların işaretleri için gökyüzünü tekrar tekrar tarayacak.
Maryland Üniversitesi’nden astronom Igor Andreoni, “ZTF araştırmasından önemli bilgileri depolamak ve araştırmak ve bu atipik olaylar hakkında gerçek zamanlı olarak bizi uyarması için açık kaynaklı bir veri hattı geliştirdik” dedi.
Geçen yıl Şubat ayında, ZTF’nin tespit ettiği görünür yeni bir ışık kaynağı AT2022cmc adlı bu olay, Evrendeki en güçlü ışık kaynağı olan bir gama ışın patlamasını anımsatıyordu. Bu nadir fenomene tanık olma olasılığı, gökbilimcileri gizemli kaynağı daha ayrıntılı olarak gözlemlemek için dünyanın dört bir yanından teleskopları tetiklemeye sevk etti.
VLT verileriyle AT2022cmc’den üretilen ışığın yolculuğuna evren şu anki yaşının yaklaşık üçte biri iken başladığı hesaplandı. Yüksek enerjili gama ışınlarından radyo dalgalarına kadar çok çeşitli ışınım, dünya çapında 21 teleskop tarafından toplandı.
Araştırma ekipleri, bu verileri, çöken yıldızlardan kilonovalara kadar bilinen farklı türden olaylarla karşılaştırdı. Ancak verilerle eşleşen tek senaryo, bize doğrultulmuş nadir bir TDE jetiydi.
Danimarka Teknik Üniversite’sinden (DTU) astronom Giorgos Leloudas, “göreceli jet bize doğru olduğu için, olayı normalde görüneceğinden çok daha parlak ve daha geniş bir aralıkta görünür kılıyor” diye açıkladı. VLT mesafe ölçümü, AT2022cmc’nin şimdiye kadar keşfedilmiş en uzak TDE olduğunu buldu, ancak bu nesnenin rekor kıran tek yönü bu değil.
John Moores Üniversitesi’nden gökbilimci Daniel Perley, “Şimdiye kadar, bilinen az sayıda jetli TDE, başlangıçta yüksek enerjili gama ışını ve X ışını teleskopları kullanılarak tespit edildi ama bu, optik bir araştırma sırasında keşfedilen ilk olaydı.
Bu olay, jetlenmiş-TDE’leri tespit etmenin yeni bir yolunu göstererek, böyle nadir olayların daha fazla incelenmesine ve karadelikleri çevreleyen aşırı ortamların araştırılmasına olanak tanıyacaktır” dedi.
