Betelgeuse kararıyor – ama yakında patlayacak mı?
Gece gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri sönükleşiyor ve şekil değiştiriyor. 
Betelgeuse 10 milyon yaşında bir yıldızdır – Güneş’in 4.6 milyar yaşında olduğu düşünülürse yıldız standartlarına göre genç bir çocuk – Güneş’ten yaklaşık 20 kat daha ağır ve yaklaşık 900 kat daha büyüktür. Betelgeuse gibi hemen hemen tüm kırmızı süper devler hızlı yaşamaya ve genç ölmeye mahkumdur, sonunda bir süper novaya dönüşürler ve sonları böyle olur – astronomide bilinen en güçlü ve aydınlık patlamalar.
Betelgeuse değişken bir yıldızdır, bu nedenle zaman zaman daha sönük ve daha parlak olması normaldir, ancak son gözlemler son derece şaşırtıcı olmuştur. ESO’nun Çok Büyük Teleskobunu kullanan gökbilimciler geçen yılın Aralık ayından bu yana Betelgeuse’un her zamanki parlaklığından % 64 daha sönük olduğunu gözlediler. Normal bir günde Betelgeuse, Orion takımyıldızının bir parçası olan gökyüzündeki en parlak 11. yıldızdır. Bugün sadece 24. en parlak yıldız olarak izlenmektedir.
Bu gözlemler, Spectro-Polarimetrik Yüksek Karşıtlıklı Dış Gezegen REsearch (SPHERE) cihazı ile yapıldı. Bu, Yer merkezli bir gözlemevinde bulunan en gelişmiş ve heyecan verici astronomik araçlardan biridir. SPHERE, bilim insanlarının genç yıldızların etrafında dolanan yeni oluşan gezegenlerin (esasen bu noktada sadece gezegen diskleri) yaydığı polarize kızılötesi ışığı görmelerini sağlar. Görünüşe göre, Betelgeuse’un son derece yüksek çözünürlüklü fotoğraflarını çekmek için yeterince keskindir.
Betelgeuse sadece 650 ışık yılı uzaklıkta ve çok büyük olduğundan gökbilimciler, konveksiyon hücreleri veya granüller de dahil olmak üzere, gizlenmiş olabilecek bazı özellikleri ortaya çıkarabildiler. Bunlar, yıldızın çekirdeğinin derinliklerinden yüzeye taşınan devasa sıcak gaz kabarcıklarıdır. Betelgeuse’un yeni görüntüleri, sadece önemli ölçüde ışığının azaldığını değil, aynı zamanda şeklinin de değiştiğini gösteriyor. Kırmızı devlerin kararmasıyla ilgili olarak görülen bu olayın bu tip yıldızların yakınlarda süper nova’ya dönüşeceğinin bir işareti olduğuna inanılıyor. Betelgeuse gerçekten patlamak üzereyse, galaksimizde gözlenen en parlak süper nova olacak. Hatta o kadar parlak olacak ki, diğer yıldızları görmeyi zorlaştıracak.
Ancak yıldızın şu an ya da 100 bin yıl sonra herhangi bir zamanda patlaması mümkün olsa da, bu kararma aslında süper novaya gitmek üzere olduğunun bir işareti olmayabilir. Bir teoriye göre, kırmızı dev şu anda titreşen ve ısı yüzeyinin etrafında dolaşan bir faaliyet döneminden geçmektedir. Tüm yıldızın boyutunun % 60’ı kadar büyük konveksiyon hücreleri Betelgeuse’u geçici olarak karartıyor olabilir. Başka bir açıklama, yıldızın önünde görüş alanımızı kısmen gizleyen bir toz bulutunun bu durumu körüklediğidir.
Belçika’daki KU Leuven’de bir gökbilimci ve yeni gözlemlerden sorumlu ekibin lideri Miguel Montargès, “Üzerinde çalıştığımız iki senaryo olağanüstü yıldız faaliyeti veya bize doğru toz atma nedeniyle yüzeyin soğutulması olayıdır. Elbette, kırmızı süper devler hakkındaki bilgimiz eksik kalıyor olabilir bu zaten hala devam eden bir çalışma, bu yüzden hala bir sürpriz olabilir” dedi.
Sonuç olarak Betelgeuse’un yakında patlayıp patlamayacağını bilmiyoruz. Bu çok kötü – yaşamlarımız boyunca olsaydı oldukça büyük bir şov olurdu. “’Hepimiz yıldız tozundan yapılıyoruz’ ifadesi popüler astronomide çok duyduğumuz, ama bu toz tam olarak nereden geliyor?”un cevabını gözleyecektik. Yaşamları boyunca Betelgeuse gibi kırmızı süper devler, süper nova olarak patlamadan önce bile çok miktarda malzeme yaratır ve çıkarırlar. Modern teknoloji, yüzlerce ışık yılı uzaklıktaki bu nesneleri daha önce görülmemiş bir ayrıntıda incelememizi sağlıyor ve bize kitlesel kayıplarını tetikleyen şeyin gizemini çözme fırsatı veriyor.
