ESO Teleskobu Bir Gezegenin Doğuşuna İlişkin İşaretler Gözledi
Avrupa Güney Gözlemevi’nin (ESO) Çok Büyük Teleskobu (VLT) ile yapılan gözlemler sonucu, doğmakta olan bir ‘Yıldız Sistemi’nin belirtileri ve ilk işaretleri yakalandı. Genç yıldız AB Aurigae’nin çevresinde, gökbilimcilerin bir gezegenin oluşabileceği alanı işaretleyen bir ‘bükülme’ ile belirgin bir spiral yapı tespit ettikleri yoğun bir toz ve gaz diski yatıyor. Gözlemlenen bu özellik, bir bebek gezegeninin varlığına dair ilk doğrudan kanıt olabilir.
Paris Gözlemevi’nden araştırmayı yürüten Anthony Boccaletti’ye göre, “Şimdiye kadar öte gezegenlerin binlercesi bulunmasına rağmen onların nasıl oluştuğu hakkında bilinen çok az şey vardır.” Gökbilimciler, gezegenlerin, AB Aurigae gibi genç yıldızların çevresindeki gaz ve toz içeren disklerde doğduğunu biliyorlar. VLT ile yapılan bu yeni gözlemler, bilim insanlarının bu süreci daha iyi anlamalarına yardımcı olacak önemli ipuçları sunuyor.
Boccaletti, “Bizim, gezegenlerin meydana geldiği süreçte gerçekten o anı yakalamak için çok genç sistemleri gözlemlememiz gerekir. Fakat şimdiye kadar gökbilimciler bu genç disklerin yeterince keskin ve derin görüntülerini alamamışlar ve ancak bir bebek gezegeninin var olabileceği noktayı işaretleyen ‘bükülmeyi’ bulmuşlardı” diyor. Yeni görüntülerde, Auriga (Charioteer) takımyıldızında Dünya’dan 520 ışık yılı uzaklıkta bulunan AB Aurigae’nin çevresinde çarpıcı bir toz ve gaz spiral bulut görülüyor.
AB Aurigae sisteminin çevresindeki diski gösteren görüntüler. Sağdaki resim, soldaki resimde kırmızı bir kare ile gösterilen alanın yakınlaştırılmış bir versiyonudur. Görüntü; bilim insanlarının bir gezegenin oluştuğu noktayı işaretlediğine inandıkları çok parlak sarı ‘büküm’ (beyazla daire içine alınmış) dahil olmak üzere diskin iç bölgesini gösteriyor. Bu bükülme AB Aurigae yıldızından Güneş ile Neptün arası yaklaşık aynı mesafe. Mavi daire Neptün’ün yörüngesinin boyutunu temsil eder.
Bordeaux Laboratuvarından astrofizikçi Emmanuel Di Folco, “Bu tip spiraller, bir dalga biçimindeki diskte gazı adeta ‘tekmeleyen’ bebek gezegenlerin varlığına işaret eder. Gezegen merkez yıldızın etrafında döndükçe, bu dalga hareketi spiral bir kol haline dönüşür” dedi. Birkaç yıl önce ESO’nun ortak olduğu Atakama Büyük Milimetre Teleskobu (ALMA) ile yapılan AB Aurigae sisteminin gözlemleri, yıldız etrafında devam eden gezegen oluşumunun ilk ipuçlarını sağladı. Bu görüntülerde bilim insanları diskin iç bölgesi içinde yatan gazın yıldıza yakın bölgesindeki iki sarmal kollarını gördü.
Daha sonra, 2019 ve 2020 yılı başlarında, Boccaletti, Fransa, Tayvan, ABD ve Belçika’dan gökbilimciler ekibi ile daha net bir görüntü yakalamak için SPHERE’den (Spectro-Polarimetrik Yüksek Kontrastlı Öte Gezegen Araştırma Aracı) görüntüler elde ettiler ki, bugüne kadar elde edilen AB Aurigae sisteminin en ayrıntılı görüntüleridir. SPHERE’in güçlü görüntüleme sistemi ile gökbilimciler, küçük toz taneciklerinden gelen sönük ışığı ve iç diskten gelen emisyonları görebiliyorlardı. İlk önce ALMA tarafından tespit edilen sarmal kolların varlığını doğruladılar ve ayrıca diskte devam eden gezegen oluşumunun varlığına işaret eden başka bir dikkat çekici özellik olan bir ‘bükülme’ tespit ettiler.
Ekipten astrofizikçi Anne Dutrey, “Gezegenin bazı teorik modellerinden bükülme bekleniyordu. Biri gezegenin yörüngesinden içeriye doğru, diğeri dışa doğru genişleyen – iki spiralin bağlantısına karşılık geliyor Diskten gelen gaz ve tozun, oluşan gezegene çarpmasına ve büyümesine izin veriyorlar” dedi. ESO, ALMA ve SPHERE’in yanı sıra öte gezegenleri incelemek için en ileri çalışmalarda yararlanılacak 39 metrelik Son Derece Büyük Teleskop inşa ediyor. Bu güçlü teleskop, gökbilimcilerin gezegenlerin daha ayrıntılı görüntülerini almasına izin verecek.
