Çin, ıstakoz gözünden ilham alan yeni optik sistemler kullanarak şiddetli ve geçici kozmik olaylardan kaynaklanan X-ışını emisyonlarını tespit etmek için Einstein Sondası görevini başlattı.

2C roketi, 9 Ocak sabahı güneybatı Çin’deki Xichang Uydu Fırlatma Merkezi’nden havalandı. Çin Havacılık Bilim ve Teknoloji Şirketi (CASC), bir saat içinde fırlatmanın başarılı geçtiğini doğruladı.

Einstein Sondası (EP), Çin’in büyüyen stratejik uzay bilimi çabalarının bir parçasıdır. Uzay aracı en az üç yılını, yıldızların süper kütleli kara delikler tarafından birbirinden ayrıldığı gelgit bozulması olaylarını ve süpernovalar gibi uzak, şiddetli etkileşimleri gözlemleyerek geçirecek.

Devasa kara delikler tarafından parçalanan yıldızlardan gelen X-ışını emisyonlarını toplayan sonda, yıldız maddesinin kara deliklere nasıl düştüğüne ve olaylar tarafından yayılan iyonize madde jetlerinin karmaşık ve nadir oluşumlarına ilişkin yeni bilgiler sağlayacak.

Ayrıca kütle çekimsel dalga olaylarının yüksek enerjili, elektromanyetik karşılıklarını tespit edecek. 1.450 kg olan EP uzay aracı, 600 km yükseklikte, 29 derece eğimli yörüngede görev yapacak. Buradan Geniş Alanlı X-ışını Teleskobu (WXT) ile gökyüzünü gözlemleyecek.

WXT, son teknoloji ürünü “ıstakoz gözü” optik sistemini kullanarak sondanın X-ışını olaylarını daha önce mümkün olandan daha derin ve daha geniş bir şekilde görüntülemesine olanak tanıyacak.

WXT, 2022’de test edilen 12 modülü birleştirerek 3.600 derecelik bir görüş alanı sağlıyor. Aygıt, ıstakozların gözlerinden ilham alan, bir küre üzerinde düzenlenmiş birbirine paralel kare gözeneklerden oluşan bir yansıma tekniğini kullanıyor.

Çok sayıda kare tüp, X ışınlarını bir detektöre yönlendiriyor. Avrupa Uzay Ajansı (ESA), WXT detektörlerinin ve optik elemanlarının test edilmesi ve kalibre edilmesi desteğiyle misyona katkıda bulundu.

Çin, ıstakoz gözünden ilham alan x-ışını teknolojisine sahip ‘Einstein Sondası’nı piyasaya sürdü.

ESA yer istasyonları da EP’den veri indirme sürecine dahil olacak. Misyon ayrıca, uyarı verilerinin yere hızlı bir şekilde aktarılmasını sağlamak için Çin’in Beidou navigasyon uydu takımyıldızını da kullanacak.

ESA Proje Bilimcisi Erik Kuulkers’e göre, “Einstein Probu’nun gücü, ıstakoz gözü tekniği sayesinde gece gökyüzünün neredeyse tamamını yaklaşık 5 saat içinde büyük bir hassasiyetle gözlemleyebilmesidir. Böylece X-ışın bölgesinde öngörülemeyen herhangi bir geçici olayı yakalayabilir.”

“Karmaşık kozmik olaylardan güç alan astronomik kaynaklardan gelen X-ışınlarının önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Ancak yine de evrenimizdeki en esrarengiz nesnelerden ve olaylardan bazıları hakkında temel bilgiler taşır.”

X-ışınları, nötron yıldızları arasındaki çarpışmalar, süpernova patlamaları, kara deliklerin veya aşırı yoğun yıldızların üzerine düşen madde ya da bu tür egzotik ve gizemli nesnelerin etrafında dönerek yanan malzeme disklerinden yüksek enerjili parçacıkların fışkırması ile ilişkilidir.

EP, yerleşik veri işleme ve otonom takip yeteneklerine sahiptir. Bu, sondanın Avrupa ile işbirliği içinde geliştirilen daha dar görüşlü ancak daha hassas bir cihaz olan Takip X-ışını Teleskobunun (FXT), WXT’nin bir X-ışını olayını tespit etmesinden sonra hızla devreye alınabileceği anlamına gelir.

                       Einstein Sondası uzay yolculuğuna çıkarken.

Kuulkers, bilim insanlarının bu kısa ömürlü olayları hızlı bir şekilde incelemesine olanak tanıyan EP’nin, yeni ortaya çıkan kütle çekimsel dalga astronomisi alanı sayesinde Dünya’da gözlemlenen birçok kütle çekimsel dalga itkisinin kökenini belirlemeye yardımcı olacağını sözlerine ekliyor.

Ayrıca Kuulkers, “ESA’nın göreve katkıları karşılığında EP tarafından üretilen verilerin %10’una erişim elde edeceğini, verilerin Avrupa Einstein Sondası Bilim Ekibi üyelerine dağıtılacağını” söylüyor.

Kuulkers’e göre, “onların ilgi alanları, Jüpiter’deki kutup ışığı emisyonundan, X-ışını gözlemleri yoluyla yıldız-gezegen etkileşimlerine, izole nötron yıldızlarındaki patlamalara veya bir nötron yıldızı arkadaşı olan ikili yıldızlardaki patlamalara ve maddenin süper kütleli kara delik tarafından kararsız yutulmasına kadar çok çeşitlidir.”

EP aynı zamanda magnetarlar, aktif galaktik çekirdekler, kırmızıya kayan gama ışını patlamaları ve kuyruklu yıldızlar ile güneş rüzgarı iyonları arasındaki etkileşimler gibi diğer olaylara dair de fikir verebilecek.

Çin, 2015 yılında DAMPE karanlık madde sondası ile özel uzay bilimi görevlerini başlatmıştı. Misyon, Çin Bilimler Akademisi’nin (CAS) Stratejik Öncelik Programının (SPP) bir parçasıydı. EP, SPP’nin ikinci aşamasının bir parçası olarak 2017 yılında onaylandı.

Daha geniş bir 3. tur SPP misyonu şu anda CAS tarafından değerlendiriliyor. Teklifler arasında bir Venüs yörünge aracı, öte gezegen avcılığı teleskopları, bir asteroitten örnek bir parça alarak dönüş ve daha fazlası yer alıyor. Sino-Franco Uzay tabanlı çok bantlı astronomik Değişken Nesneler Monitörünün (SVOM) de 2024 İlkbaharında piyasaya sürülmesi planlanıyor.

EP lansmanı, 2024 yılının ilk CASC lansmanı ve genel olarak Çin’in ikinci yörünge misyonuydu. Bu, 5 Ocak’ta 4 Tianmu-1 GNSS radyo gizleme uydusunun Expace Kuaizhou-1A roketi aracılığıyla fırlatılmasının ardından gerçekleşti.

Çin’in 2024’teki en yüksek profilli misyonu, Change’e-6’nın Ay’ın uzak tarafı örnek iade misyonu olacak. Karmaşık çaba, ana görevden önce Queqiao-2 Ay aktarma uydusunun fırlatılmasını gerektirecek.