Yıldız Tozundan Yapıldık
Dünyadaki milyarlarca insan farklı bölgelerden gelse de ortak bir mirası paylaşıyoruz: hepimiz yıldız tozundan yapılmışız! DNA’mızdaki karbondan kemiklerimizdeki kalsiyuma kadar vücudumuzdaki elementlerin neredeyse tamamı yıldızların ateşli kalplerinde ve ölümcül sancılarında dövülmüştür.
Yıldızlar olmasaydı, insanlar ve hatta gezegenimiz için gerekli yapı taşları da var olmayacaktı. Evreni neredeyse en başa geri sarabilseydik, sadece bir hidrojen, helyum ve küçük bir miktar lityum denizi görecektik.
Bu malzemeden ilk nesil yıldızlar oluşmuştur. Bir yıldızın çekirdeğinde o kadar çok yüksek ısı ve basınç vardır ki atomları bir araya getirerek yeni elementler oluşturabilirler.
DNA’mız karbon, hidrojen, oksijen, azot ve fosfordan oluşur. Bütün bu elementler, sadece büyük patlamadan kısa bir süre sonra var olan hidrojen hariç hepsi yıldızlar tarafından yapılır ve yıldızlar öldüğünde kozmosa salınır.
Her yıldız sınırlı bir yakıt kaynağı ile birlikte gelir. Orta kütleli bir yıldızın yakıtı bittiğinde şişer ve dış katmanlarını silkeleyerek atar. Geride sadece beyaz cüce adı verilen küçük, sıcak bir çekirdek kalır.
Yıldızın dökülen enkazı, karbon ve nitrojen gibi elementleri içerir. Enkaz malzemesi giderek kozmosa doğru yayılır, muhtemelen daha sonraki yıldız ve gezegen nesilleri oluşturmak için geri dönüştürülmeye mahkumdur. Böylece yıldızların küllerinden yeni bir hayat doğabilecektir.
Büyük yıldızlar daha şiddetli bir kadere mahkumdur. Yaşamları süresince yıldızlar, nükleer füzyonun yarattığı dışa doğru basınç ile çekim kuvvetinin içe doğru çekimi arasında dengededir Devasa bir yıldızın yakıtı bittiğinde ve nükleer süreçleri azaldığı süreçte yıldız tamamen dengeden çıkar. Sonuç? Bir patlamadır!
Süpernova patlamaları o kadar yoğun koşullar yaratır ki daha da fazla element oluşabilir. Soluduğumuz oksijen ve magnezyum ve potasyum gibi temel mineraller bu süpernovalar tarafından uzaya fırlatılır.
Süpernovalar, çift yıldızlı sistemlerde başka bir şekilde de meydana gelebilir. Bir beyaz cüce, yoldaş yıldızından malzeme çaldığında, her şeyin dengesini bozabilir ve başka bir tür felaket süpernovaya yol açabilir. Nancy Grace Roman Uzay Teleskopu, evrenin genişlemesini neyin hızlandırdığını anlamak için bu yıldız patlamalarını inceleyecek.
Bu tür bir patlama, vücudumuzda en çok ihtiyaç duyduğumuz mineral olan kalsiyumu, çinko ve manganez gibi çok azına ihtiyaç duyduğumuz eser mineralleri oluşturur. Aynı zamanda kanımızda bulunan ve gezegenimizin kütlesinin büyük kısmını oluşturan demiri de üretir!
Bir süpernova, ya bir kara delik ya da bir nötron yıldızını (patlamış bir yıldızın süper yoğun çekirdeği) geride bırakacaktır. İki nötron yıldızı çarpıştığında ise, kozmosa gümüş, altın, iyot, uranyum ve plütonyum gibi elementler yağar.
Bazı elementler sadece dolaylı olarak yıldızlardan gelir. Kozmik ışınlar, evrendeki en enerjik olaylar tarafından yüksek hıza çıkarılan çekirdeklerdir (atomların merkezi kısımları). Atomlarla çarpıştıklarında, çarpma onları parçalayarak daha basit elementlere dönüştürebilir. Bor ve berilyumu bu şekilde elde edilir
Yarım düzine kadar başka element, radyoaktif bozunma ile meydana gelir. Bazı elementler radyoaktiftir, bu da çekirdeklerinin kararsız olduğu anlamına gelir. Radyasyon ve parçacıklar yayarak daha basit elementler oluşturmak için doğal olarak parçalanırlar.
Radyum gibi elementler bu şekilde elde edilir. Geride kalanlar, daha ağır elementler oluşturmak için daha hafif elementlerin atomları süper yüksek hızlarda çarpıştırılarak laboratuvarlarda insanlar tarafından yapılır. Seaborgium ve einsteinium gibi egzotik, kısa ömürlü elementler yaratmak için yıldızların oluşturduğu elementler bir araya getirilebilir.
Burada, Dünya’da gördüğümüz tüm güzellikler, evrendeki en yıkıcı kimi olayların neticesinde meydana gelir. Hayat ve hatta gezegenimiz onlarsız oluşmazdı! Ancak bu yıldız fabrikaları hakkında hâlâ birçok sorumuz var.
2006 yılında, Stardust uzay aracı, uzak yıldızlardan kaynaklanan küçük yıldızlararası toz parçacıklarını toplayarak Dünya’ya geri döndü Bu uzaydan toplanan ve çalışma için getirilen ilk yıldız tozu parçacıklarıdır.
Fırlatılması yaklaşan Roman Uzay Teleskobu, diğer birçok kozmik soruyu keşfederken, elementlerin galaksiler boyunca nasıl oluşturulduğu ve dağıtıldığı hakkında daha fazla bilgi edinmemize yardımcı olacaktır.
