Samanyolu’nun Sagittarius A* (Yay, Sgr A*) olarak da bilinen merkezi süper kütleli kara deliği oldukça mütevazidir. Evren boyunca görülebilen parlak galaktik fenerler olan daha parlak merkezlerin bazılarının aksine, Yay A* sönük ve sessizdir.

Ancak, her zaman böyle olmamıştır. Yeni bir araştırmaya göre, Yay A* iki yüzyıl önce alevlenmiş. Yay A*’nın bugünkü değerinden en az bir milyon kat daha parlak olduğu patlamanın yankısı bugün hala görülebiliyor.

AYDINLATILMIŞ BULUTLAR

1990’larda gökbilimciler yeni X-ışını teleskoplarını galaksimizin merkezine doğrulttular. Sgr A*’nın sönük olduğunu buldular, ancak çevresinde genellikle X-ışınları yaymayan gaz ve tozdan oluşan parlak moleküler bulutlar vardı.

Yeni çalışmayı yöneten Strasbourg Üniversitesi’nden Frédéric Marin, “Hipotezlerden biri, bulutların kendiliğinden parlamadığı, ancak başka bir kaynaktan gelen ışığı yansıttığıydı, bu çok çok daha parlaktı” diyor.

Parlak yıldızlara sahip olan Yay takımyıldızı gökyüzünde fark etmesi en kolay burçlardan biridir. Çaydanlığı andıran bir biçim oluşturur. Tabii evvelden çaydanlık olmadığından eski insanlar bir okçu figürü şeklinde görmüşlerdir.

Tahminlere göre yansıyan ışık polarize edilmelidir; yani yaydığı dalgalar tercih edilen bir yönde titreşmelidir. Ancak onlarca yıldır, bu tür bir gözlem, X-ışını uyduları için erişilemezdi.

Son zamanlarda gökbilimciler, X-ışını ışığının polarizasyonunu gözlemlemek için uzman bir uydu olan Imaging X-ray Polarimetry Explorer (IXPE) ile nihayet galaktik merkezi gözlemleyebildiler.

Marin, “Galaktik merkez olduğunu bulduk. kutuplaşmış (polarize) değil, ama bulutların kendisi yani gerçekten de başka bir şeyden ışık saçıyorlar” dedi.

PARLAK PARLAMA

Parlayan moleküler bulutların keşfinden bu yana, Sgr A* ışık kaynağı olarak baş şüpheli olmuştur. Yeni çalışma, sinyalin aydınlatıcı ışığın yönüne bağlı olduğu gözlenen polarizasyonun gerçekten de Sgr A*’yı işaret ettiğini iddia ediyor.

Ancak Grenoble Alpes Üniversitesi’nden Maïca Clavel, kutuplaşma verilerinin mevcut kalitesinin böyle bir iddiada bulunmamıza pek izin vermediğini söylerken yine de, Yay A*’nın gerçekten de astronomların aradığı kaynak olduğundan emin. Clavel, “1990’lardan beri toplanan tüm gözlemlere göre, geriye kalan tek aday o” diyor.

Bir kara delik Animasyonu. 

Süper kütleli kara delikler kendi kendilerine parlamaz, ancak kara deliğin aşırı çekim etkisiyle parçalanan yakındaki yıldızlar, göktaşları veya gaz bulutları parlar. Malzeme kara deliğin etrafında dönerken ısınır ve elektromanyetik spektrum boyunca ışık yayar.

Ekip, ölçülen kutuplaşmadan (polarizasyon) tahmin edilen kara delik ile bulutlar arasındaki mesafeye dayanarak Yay A*’nın yaklaşık 200 yıl önce parladığını buldu. Önceki çalışmalar, sözde parlamanın 1,6 yıldan az sürdüğünü bulmuştu.

Ne kadar parladığı sadece kaynağına değil, süresine de bağlıdır: Bir yıllık bir parlama, aynı etkideki bir saatlik parlamadan çok daha sönük olacaktır. En ihtiyatlı tahmine göre, Yay A* bugünkü değerine kıyasla en az bir milyon kat  daha fazla parlamıştır. Yayılan ışık, merkezlerinde aktif olarak kara delikler besleyen özel bir gökada sınıfı olan Seyfert gökadalarında gözlemlenenle karşılaştırılabilir.

Yay A* takım yıldızı doğrultusunda bir kara delik olduğunun ilk görüntüsü.

Ekip, parçalanan nesnenin doğası da dahil olmak üzere geçmiş olay hakkında daha fazla bilgi edinmeyi umarak bulutu yeniden gözlemlemek için IXPE’yi kullanmayı planlıyor.

Clavel, daha fazla sinyalin bulut boyunca polarizasyon özelliklerinde önemli bir değişiklik olup olmadığını da gösterebileceğine dikkat çekiyor. Belki de ekip, Yay A*’nın kısa bir süre içinde birden fazla işaret fişeği püskürttüğünü görebilir.

Yakındaki galaksilerin sadece yaklaşık %10’u aktif merkezi karadeliklere sahiptir. Karadelikler zamanlarının çoğunu hareketsiz (beslenmeden) bir durumda geçirir gibi görünse de, yoğun faaliyet aşamaları ev sahibi galaksilerin evrimini derinden etkiler. Bu nedenle, Yay A*’daki son parlama, karadelik aktivitesi ve onun yakın çevresi üzerindeki etkileri hakkında benzersiz bir iç görü sağlıyor.