Astronomiden 12 Harika Hediye
Bu günler, düşüncelerimizin başkalarına döndüğü ve birçoğumuzun arkadaşlar ve aile için hediye alışverişinde bulunduğu bir dönemdir. Gökbilimciler için evrenimiz, vermeye devam eden bir armağandır.
Bununla ilgili çok şey öğrendik, ancak yanıtladığımız her soru bilmek istediğimiz yeni şeylere yol açıyor. Yıldızlar, galaksiler, gezegenler, karadelikler… İncelenecek sonsuz harikalar var. Yılın bu zamanının şerefine, astronomide en sevilen hediyelerden bazılarını sayalım.
İlk astronomik hediye … Bir gezegen Dünya
Şimdiye kadar, bildiğimiz şekliyle yaşamı desteklemek için gereken her şeye sahip bulduğumuz tek bir gezegen var Dünya. Güneş sistemimizin dışında 5 bin 200’den fazla gezegen keşfetmiş olsak da hiçbiri evimiz gibi değil. Ancak Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS) gibi görevlerin yardımıyla arama devam ediyor.
İkinci astronomik hediye … İki dev baloncuk
Gökbilimciler, Samanyolu galaksimizin baloncuklar üflediğini keşfettiler. Her kabarcık yaklaşık 25 bin ışık yılı boyunda ve gama ışınlarında parlıyorlar. Fermi Gama-Işın Uzay Teleskobunun verilerini kullanan bilim insanları bu yapıları 2010 yılında keşfettiler ve biz hala onlar hakkında bir şeyler öğreniyoruz.
Üçüncü astronomik hediye … Üç tür kara delik
Kara deliklerin çoğu boyutlarına göre iki kategoriye ayrılır: Yıldız kütlesi yüzlerce Güneş’e kadar çıkanlar ve süper kütleli olup yüzbinlerce Güneş kütlesinde olanlar. Ama bu ikisi arasında kalan orta boylular nerede?
Bilim insanları, Hubble Uzay Teleskobu (HST) yardımıyla, orta kütleli kara delikler dediğimiz bu üçüncü tür için şimdiye kadarki en iyi kanıtı buldular. Bu kara deliklerin kütleleri, Güneş’in kütlesinin yaklaşık yüz ila yüz binlerce katı arasında değişiyor. Bu yakalanması zor kara delikler için av devam ediyor.
Dördüncü ve beşinci astronomik armağanlar … Stephan Beşlisi
James Webb Uzay Teleskopundan (JWST) Stephan Beşlisi’nin bu çarpıcı görüntüsüne baktığınızda, beş gökada birbirinin etrafında asılı duruyor gibi görünüyor. Ancak gökadalardan birinin diğerlerinden çok daha yakın olduğunu biliyor muydunuz?
Beş gökadadan dördü yaklaşık 290 milyon ışık yılı uzaklıkta bir arada asılı duruyor. Aşağıdaki görüntüdeki beşinci ve en soldaki gökada NGC 7320 olarak adlandırılır. Aslında sadece 40 milyon ışık yılı uzaklıkta olup Dünya’ya daha yakındır.
Altıncı astronomik armağan … Gölgede kalan altı yıldızlı bir sistem
Bir astronom, TESS görevinden, bir süper bilgisayardan ve otomatik tutulma tanımlama yazılımından alınan verileri kullanarak tüm yıldızların tutulmalara uğradığı altı yıldızlı bir sistem buldu. TYC 7037-89-1 olarak adlandırılan sistem, bin 900 ışık yılı uzaklıkta Eridanus takımyıldızında bulunuyor ve türünün ilk örneği.
Yedinci astronomik hediye … Yedi Dünya büyüklüğünde gezegen
2017’de artık kullanımdan kaldırılan Spitzer Uzay Teleskopu, TRAPPIST-1 yıldızının çevresinde yedi Dünya boyutunda gezegenin bulunmasına yardımcı oldu. Tek bir yıldızın etrafında bulunan Dünya büyüklüğündeki gezegenlerin en büyük grubu ve bir yıldızın yaşanabilir bölgesinde bulunan en kayalık gezegenler.
Sekizinci astronomik hediye … Sekiz fitlik (2,5 m) bir ayna
Nancy Grace Roman Uzay Teleskopundaki birincil ayna, Hubble Uzay Teleskobuna benzer şekilde yaklaşık 2,5 metre çapındadır. Ancak Roman, gökyüzünün geniş bölgelerini bin kattan fazla daha hızlı inceleyerek binlerce öte gezegen avlamasına ve bir milyar galaksiden gelen ışığı ölçmesine olanak tanır.
Dokuzuncu astronomik hediye … Dokuz gün sonra bir kilonova
2017’de Ulusal Bilim Vakfı’nın (NSF) Lazer İnterferometre Çekim Dalgası Gözlemevi (LIGO) ve Avrupa Çekim Gözlemevi’nin Virgo’su, çarpışan bir çift nötron yıldızından gelen kütle çekim dalgalarını tespit etti. İki saniyeden kısa bir süre sonra, teleskoplarımız aynı olayda bir gama ışını patlaması saptadı.
İlk kez aynı kozmik kaynakta ışık ve çekim dalgaları görüldü. Dokuz gün sonra gökbilimciler, çarpışmanın ardından jetlerde üretilen X-ışını da gördüler. Daha sonra oluşan bu emisyona kilonova denir ve gökbilimcilerin daha yavaş hareket eden malzemenin neden yapıldığını anlamalarına yardımcı olur.
Onuncu astronomik hediye … NuSTAR’ın on metre uzunluğundaki direği
NuSTAR X-ışın gözlemevi, yüksek enerjili X-ışınlarına odaklanabilen ilk uzay teleskopudur. Fırlatmadan kısa bir süre sonra açılan on metre uzunluğundaki direği, X-ışınlarını odaklamak için NuSTAR’ın dedektörlerini yansıtıcı optiklerinden mükemmel bir mesafeye yerleştirir. NuSTAR, geçtiğimiz günlerde 2012’deki lansmanından bu yana 10. yılını kutladı.
On birinci astronomik hediye … On bir günlük gözlem
Hubble Uzay Teleskopu, gökyüzünün binlerce sönük gökadayla dolu olduğunu keşfetmek için boş gibi görünen bir parçasına ne kadar süre baktı dersiniz? Bu muhteşem görüntüyü yakalamak için 11 günden fazla gözlem yaptı ve bunları bir araya getirdi.
On ikinci astronomik hediye … On iki kilometrelik bir yarıçap
Pulsarlar, Güneşimizin kütlesini dönen şehir büyüklüğünde bir top haline getiren ve maddeyi sınırlarına kadar sıkıştıran çökmüş yıldız çekirdekleridir. Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki NICER teleskopu, J0030 adlı bir uyduyu tam olarak ölçmemize yardımcı oldu ve yaklaşık on iki kilometrelik bir yarıçapa sahip olduğunu keşfetti. Bu keşif, pulsar anlayışımızın bugüne kadarki en kesin ve güvenilir boyut ölçümüdür.
