Benzeri görülmemiş görüntü, Dünya’dan görülebilecek yaklaşan bir süpernovayı ortaya çıkarabilir.

Bir araştırma ekibi, son 1 milyar yılda Güneş’e en yakın (65 ışık yılı uzaklıkta) yıldızların süpernova oranlarını hesapladıktan sonra, yakınlardaki yıldız patlamalarını en az bir, hatta iki kitlesel yok oluşla ilişkilendirdi.

Çalışma, Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) Gaia Uzay Teleskopundan alınan verileri kullanarak, Galaksimiz Samanyolunda nispeten kısa ömürlü, nadir, büyük kütleli O ve B tipi yıldızlara yönelik daha geniş bir araştırmanın parçasıydı.

Hesaplamalar, her 1 milyar yılda bir 2,5 süpernovanın Dünya’yı bir şekilde etkileyebileceğini, bunun da gezegende yaşamın evrimleştiği son 500 milyon yılda bir veya iki kez gerçekleştiği anlamına geldiğini gösterdi.

Ekipten Nick Wright, oranın daha önce düşünülenden daha düşük olduğunu söyledi. Bu farkındalık Wright ve arkadaşlarını kozmik fenomeni Dünya’daki kitlesel yok oluşlarla ilişkilendirmeye yöneltti.

Son 500 milyon yılda beş kez felaket niteliğinde olaylar yaşandı ve nispeten kısa bir jeolojik aralıkta su ve karadaki türlerin çoğunu yok etti.

Keele Üniversitesi’nde araştırmacı olan Wright, “Bunun yok oluş olaylarını etkileyebilecek bir etki olabileceğini düşünmek çok daha olası” dedi.

Ekibin lideri Alicante Üniversitesi’nden Alexis Quintana, “bulgular devasa yıldızların hem yaşamı nasıl yaratabileceğini hem de yok edebileceğini ortaya koyuyor.”

“Süpernova patlamaları ağır kimyasal elementleri yıldızlararası ortama getirir ve bunlar daha sonra yeni yıldızlar ve gezegenler oluşturmak için kullanılır. Ancak bir gezegen (Dünya da dahil) bu tür bir olaya çok yakınsa, bunun yıkıcı etkileri olabilir” dedi.

Dünya’da açıklanamayan kitlesel yok oluşlar

Çalışmada, araştırmacılar bir süpernovanın kitlesel yok oluşlara neden olduğuna dair hiçbir kanıt sunmadılar. Ancak, ekip bir yıldız patlamasının 372 milyon yıl önce Geç Devoniyen yok oluş olayında ve 445 milyon yıl önce Geç Ordovisiyen’in sonunda olası bir etken olabileceğini varsaydı.

Araştırmacılar ayrıca, bir süpernovanın Dünya’yı zararlı radyasyondan koruyan ozon tabakasını soymuş olabileceğini ve bunun da kitlesel yok oluşa neden olabilecek bir olaylar zincirine yol açmış olabileceğini öne sürdü.

Devoniyen jeolojik döneminde, yaşam ilk kez karada gelişti, ancak sudan karaya geçiş yapan erken kara bitkileri ve hayvanları, zırhlı balıklar ve diğer deniz türleriyle birlikte yok oldu.

Ordovisyen döneminin sonunda meydana gelen büyük bir değişim, yaşamın çoğunlukla denizlerle sınırlı olduğu bir zamanda türlerin yaklaşık % 85’inin yok olmasına yol açtı.

Kitlesel yok oluş nedir ve bilim insanları neden bunun ortasında olduğumuzu düşünüyor?

Bristol Üniversitesi’nden paleontolojist Mike Benton, “bu kitlesel yok oluşlarla, özellikle Geç Ordovisyen ile bağlantıları, Dünya’ya yakın böyle bir patlamanın önerilen bir sonucunun buzullaşma olmasıydı, ki bunun o zaman gerçekleştiğini biliyoruz, yani, bu açık bir hipotez, ancak kanıtlardan yoksun.”

“Bu tür tarihi olayların, söz konusu kitlesel yok oluşla aynı anda gerçekleştiğini gösterecek şekilde kalibre edilmesini isterim. Bu jeolojik olayları makul bir şekilde tarihlendirdik, ancak derin geçmişteki süpernova patlamalarını tarihlendirmenin bir yoluna ihtiyacımız var” dedi.

Leeds Üniversitesi’nden Paul Wignall, araştırmayı ilginç olarak nitelendirdi ve süpernova kaynaklı yok oluş kavramının ilk kez ortaya çıkmadığını söyledi.

Ona göre, “yok oluşların süpernovalarla çakıştığına dair elle tutulur kanıtlara ihtiyaç var. Bu, patlamadan kaynaklanan ve tortul kayıtlarda eser miktarda bulunan egzotik elementlerden kaynaklanıyor olabilir” dedi.

Dinozorları öldüren asteroit

Bilimsel kanıtlara göre göksel olaylar en az bir kitlesel yok oluşu tetiklemiştir. Şehir büyüklüğünde bir asteroit, 66 milyon yıl önce kader dolu bir günde, şu an Meksika olan kıyıya yakın bir yere çarparak dinozorları ve diğer birçok türü yok olmaya mahkûm etti.

Araştırmacılar, Kretase sonu yok oluşunun nedenini ilk olarak, Dünya yüzeyinde nadir bulunan ancak meteoritlerde yaygın olan bir element olan iridyum açısından zengin 1 santimetre kalınlığında bir tortul kaya tabakası olan “iridyum anomalisi”nin keşfiyle tanımladılar.

İlk başta şüpheyle karşılanan iridyum anomalisi sonunda dünyanın daha fazla yerinde görüldü. On yıl sonra araştırmacılar, Meksika’nın Yucatan Yarımadası açıklarında 200 km genişliğinde bir krater tespit ettiler.

Wignall, bir süpernovanın belirteci olabilecek elementlere atıfta bulunarak, “Kretase/Paleojen sınır tortularında iridyumun zenginleştirilmesi fikri ilk olarak 1980’de yayınlandığında dinozorların yok oluşu için oldukça ikna edici delildi. Süpernova fikrinin iridyum eşdeğerine, belki demir-60 veya plütonyuma ihtiyacı var” dedi.

Bilim insanları, antik buzul bulgusunun Dünya’daki karmaşık yaşamın nasıl evrimleştiğine dair ipuçları ortaya koyduğunu söylüyor.

Demir-60, Dünya’da bol miktarda bulunmayan ancak süpernova patlamalarında büyük miktarlarda üretilen radyoaktif bir demir çeşididir. Wright ayrıca kayalarda ve tortularda ozon tabakasının incelmesini ölçmenin mümkün olabileceğini söyledi.

Wignall, kitlesel yok oluş olaylarıyla ilgili son araştırmaların, bunun genellikle büyük ölçekli volkanik patlamalar tarafından tetiklenen ve giderek kötüleşen bir dizi sonuç doğuran olay olduğunu gösterdiğini sözlerine ekledi.

Wright, ekibinin çalışmasının amacının araştırmacıların tanımladığı yeni süpernova zaman ölçeğine dikkat çekmek olduğunu söyledi.

Ayrıca, “Sanırım haklı olarak, bu yok oluş olaylarına neyin sebep olduğunu bilmediğinizi söyleyecek çok sayıda insan vardı. Sonra bazıları bizim çok fazla spekülasyon yaptığımızı söyleyebilir. Bizim tek yapmak istediğimiz sayılara dikkat çekmek” dedi.