İlk kez başka bir galaksideki yıldızın etrafında gezegen oluşturan bir disk görüldü
Bir sanatçının çizimi, Büyük Macellan Bulutu adı verilen komşu bir galakside bulunan HH 1177 sistemini tasvir ediyor. Merkezdeki devasa genç yıldız, dönen bir gaz ve toz diskinden malzeme çekiyor, ancak aynı zamanda jet formundaki maddeyi de dışarı atıyor.
Gökbilimciler ilk kez Samanyolu’nun dışında, gezegenlerin oluşabileceği yoğun bir diskle çevrelenen genç bir yıldız gördü. HH 1177 adı verilen bu devasa yıldız ve dönen diski, yaklaşık 160 bin ışık yılı uzaklıktaki komşu bir cüce galaksi olan Büyük Macellan Bulutunda tespit edildi
Benzeri görülmemiş bu buluş, bilim insanlarının yıldız ve gezegen oluşumunu daha iyi anlamalarına yardımcı olacak. Yeni doğmuş bir yıldızın boyutu, çevresinden madde çekerek büyür. Gaz ve toz, güçlü çekim kuvvetlerinin bir sonucu olarak, yıldızın etrafındaki, birikim diski olarak bilinen düz bir diskte birikir.
Dönen disk, maddeyi giderek büyüyen yıldızın üzerine taşır. Yıldızın kütlesi ne kadar büyük olursa, kütle çekim alanı da o kadar güçlü olur ve böylece diske daha fazla gaz ve toz çekilir.
HH 1177 gibi devasa bir yıldız hızlı yaşar ve genç ölür, daha hızlı oluşur ve güneşimiz gibi bir yıldızın ömründen yalnızca çok daha küçük bir ömre sahiptir. Bu kısa zaman çizelgesi, hem yıldız hem de diski, kendisini oluşturan tozlu malzeme nedeniyle görüş alanından gizlendiğinden, büyük kütleli bir yıldızın erken aşamalarının galaksimizde gözlemlenmesini zorlaştırmaktadır.
Ancak Büyük Macellan Bulutundaki yıldızların oluştuğu malzeme Samanyolu’nda olandan farklıdır. HH 1177, N180 adı verilen, daha az toz ve daha az metal bolluğuna sahip bir yıldız doğumevi içerisinde yer almaktadır. Yıldız, gaz ve tozdan oluşan bir koza tarafından örtülmediğinden uzak ama net bir görüş sağlamaktadır.
Yıldız oluşturan bölge. Sol panel: Büyük Macellan Bulutundaki N180 yıldız oluşum bölgesinin üç renkli kompoziti. Merkezi yıldızdan çıkan dışarıdan ışınlanmış HH 1177 jetini vurgulamaktadır. Sağ panel: HH 1177 sisteminin itici yıldızına yakınlaştırılmış, merkez yıldızın konumunda dönen moleküler gazı gösteren üst üste bindirilmiş bölge (AU: Güneş-Dünya arası uzaklık 150 milyon km).
Araştırmanın lideri, astrofizikçi Dr. Anna McLeod, “ALMA (Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi) verilerinde dönen bir yapının kanıtını ilk gördüğümde, ilk galaksi dışı birikim diskini tespit ettiğimize inanamadım, bu özel bir andı” dedi.
Durham Üniversitesi’nden yapılan açıklamada. “Disklerin galaksimizdeki yıldızların ve gezegenlerin oluşumunda hayati öneme sahip olduğunu biliyoruz ve burada, ilk kez, başka bir galakside bunun doğrudan kanıtını görüyoruz” denildi.
Genç bir yıldızın dinamik aktivitesi
ALMA gözlemleri, ESO’nun (Avrupa Güney Gözlemevi) VLT‘si (Çok Büyük Teleskop) ile yapılan önceki bir tespitin devamı olarak geldi. Teleskoptaki MUSE (Çoklu Birim Spektroskopik Kaşif) cihazı, genç yıldızdan yayılan bir malzeme jetini yakaladı.
Gökbilimciler, Güneşimizden yaklaşık 15 kat daha büyük bir kütlesi olduğu tahmin edilen HH 1177 yıldızını galaksideki bir gaz bulutunun derinliklerinde buldu. McLeod, “Bu genç, devasa yıldızdan fırlatılan bir jet keşfettik ve onun varlığı, devam eden disk birikiminin bir işaretidir” dedi.
Galaksi dışı diskin keşfine birden fazla gözlemevi katkıda bulundu. Yıldız ve jetleri ilk olarak VLT’nin MUSE aygıtı (solda ve ortada) kullanılarak keşfedildi. ALMA’dan (sağda) yapılan gözlemler yıldızın etrafında dönen diski ortaya çıkardı.
Yıldızın etrafında bir disk olup olmadığını anlamak için ekibin, yoğun gazın yıldızın etrafında ne kadar hızlı hareket ettiğini ölçmesi gerekiyordu. Madde genç, gelişen bir yıldıza doğru çekildiğinde doğrudan gök cismine düşmez.
Bunun yerine malzeme düzleşip yıldızın etrafında dönerek disk benzeri bir yapı oluşturur. Diskin merkezinde daha hızlı döner. Hızdaki fark, gökbilimcilerin bir yıldızın etrafında bir disk oluşup oluşmadığını belirlemesine yardımcı olabilir.
John Moores Üniversitesi’nden Dr. Jonathan Henshaw, “Işığın frekansı, ışığı yayan gazın bize doğru veya bizden ne kadar hızlı hareket ettiğine bağlı olarak değişiyor. Bu tam olarak aynı olay, yanınızdan geçen bir ambulans sireninin sesinin değişmesi ve sesin frekansının yüksekten alçağa doğru inmesiyle ortaya çıkar.
ALMA gözlemleri diskin dönüşünün ayrıntılı ölçümlerini yapabildi. Genç yıldızlar, birikim disklerine sahip olan tek gök olayı değildir. Süper kütleli kara deliklerin ayrıca etraflarında dönen ve beslendikleri ince, sıcak madde diskleri de vardır.
McLeod, “Astronomik tesisler söz konusu olduğunda hızlı bir teknolojik ilerleme çağındayız. Bu kadar inanılmaz mesafelerde ve farklı bir galakside yıldızların nasıl oluştuğunu inceleyebilmek çok heyecan verici” dedi.
