Kara delik, üç yıl önce yediği parçalanmış yıldız kalıntılarını yakıyor
Bu sanatçının gelgit kesintisi olayı konseptinde süper kütleli bir kara delik bir yıldızı parçalara ayırıyor.
Ekim 2018’de, 665 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir galakside, bir yıldız ölümcül bir hata yaptı: Bir kara deliğe çok yaklaştı ve kara delik onu parçalara ayırdı. Gelgit Bozulma Olayları (Tidal Disruption Events, TDE) olarak adlandırılan bu tür yıldız katliamları, gökbilimciler için çok özel bir şey değildir.
Şu anda yılda yaklaşık 20 TDE tespit ediliyor. Vera Rubin Gözlemevi 2024’te konuyu araştırmaya başladığında, bu sayının yılda 10 bine yükselmesi bekleniyor. Ekim 2018’de TDE ile ilgili benzersiz olan şey, üç yıl sonra olan olayla aynıydı. Haziran 2021’de gökbilimciler, aynı kara deliğin gökyüzünü tekrar aydınlattığına tanık oldular.
Ama kara delik bu sefer yeni bir şey yutmamıştı. Merak uyandıran gözlem, 11 Ekim’de yapılan bir çalışmada yayınlandı. Astrofizikçi Yvette Cendes basın açıklamasında “bu bizi tamamen şaşırttı. Çünkü daha önce hiç kimse böyle bir şey görmedi” dedi.
Bir kara delik bir yıldızı yerken
Normalde, bir yıldız bir kara deliğe çok yaklaştığında ve spagetti hale geldiğinde (Bir kara deliğe yaklaşmanın en bilinen etkisi “spagettileşme”dir. Kara deliğe fazla yaklaşırsan, spagetti gibi uzayıp incelirsin), kara deliğin etrafında şiddetli bir şekilde döner, ısınır ve gökbilimcilerin gözlemleyebileceği bir parlama yaratır.
Ayrıca kara delikler dağınık yiyiciler olabileceğinden, bazen bu yıldız malzemesi tekrar uzaya fırlatılır, madde genellikle kara deliğin etrafında sıkıca dönerken ışık hızının yaklaşık yüzde 10’u kadar bir hıza ulaşır. Ancak bu tür bir yetersiz çıkışlar her zaman bir TDE’den kısa bir süre sonra gözlemlenebilir ve birkaç ay içinde söner.
Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’nden astrofizikçi Sebastian Gomez, AT2018hyz olarak adlandırılan bu TDE keşfedildiğinde, ekip onu “birkaç ay boyunca görünür ışıkta kaybolana kadar izledi ve sonra aklımızdan çıkardık” dedi. Yani ona göre, 2018’de AT2018hyz o kadar önemli değildi.
Ancak üç yıl sonra, kara delik aniden ışık hızının yüzde 50’si bir hızla hareket eden malzemeyi dışarı fırlattığında her şey değişti. Cendes, “Sanki bu kara delik, yıllar önce yediği yıldızdan aniden bir sürü malzeme çıkarmaya başladı” dedi. Kara delik sadece aniden madde yaymakla kalmadı, aynı zamanda şimdiye kadar gözlemlenen radyo sinyali en güçlü TDE’lerden biriydi.
Gecikmeli kara delik geğirmeleri
Kara deliğin yıldızı yuttuktan neden yıllar sonra yemeği reddettiğine gelince, bilim insanları henüz tam olarak ne olduğundan emin değiller. Cendes’e göre, “açıkçası, sorun şu ki, ne olmadığını söylemekte iyiyiz, ancak bir TDE’nin böyle bir çıkış başlatmasından yıllar sonrasında olanlar için henüz geliştirilmiş pek fazla teori yok!”
Araştırmacılar daha sonra, bu gecikmeli patlamaların gerçekten sıradan olup olmadığı üzerine çalışacaklar. Bilim insanları TDE’leri yeterince uzun süre izlemediği için bu olay basitçe gözden kaçıyor olabilir.
Araştırmacılar, Çok Büyük Diziyi (VLA) kullanarak, daha geç aşama TDE’leri aradılar. Ve geçtiğimiz günlerde, başka bir gecikmeli radyo emisyonunun ön tespitini duyurdular. Bu sinyal, AT2019teq adlı bir TDE’den geldi.
Bu TDE başlangıçta Aralık 2019 ile Mayıs 2020 arasında gerçekleşti, ancak Eylül 2022’den bu yana daha parlak hale gelen gecikmeli bir çıkış sergiledi. Bununla birlikte, tespiti doğrulamak için daha fazla gözlem gereklidir.
Geç evre TDE’lerin yaygın olduğu ortaya çıkarsa, keşif bilim insanlarına kara deliklerin gizemli doğasını araştırmak için başka bir yaklaşım sunacaktır. Cendes, “Bu, daha önce sahip olmadığımız kara delik fiziğini incelemek için tamamen yeni bir rejimimiz olduğu anlamına gelir! Etraflarındaki aşırı fiziği Dünya’da test edemediğimiz için, Dünya dışındaki davranışlarına yeni bir pencere açmak her zaman heyecan verici” dedi.
