Yeni yapılan bir çalışma galaksimizin çarpıklığına dair şimdiye kadarki en ayrıntılı görünümü sundu. Araştırma grubunun lideri, Virginia Üniversitesi’nden Xinlun Cheng, “Bir sarmal gökada ile ilgili her zamanki resmimiz, bilindiği gibi yassı bir disk gibidir. Galaksi bir krepten daha ince görünür. Merkezi bölge etrafında huzur içinde döner görünse de gerçek daha karmaşıktır” dedi.
Gökbilimciler on yıllardır sarmal gökadaların çoğunun aslında, güneşte çok uzun süre kalan bir patates cipsi veya vinil plak gibi hafif bükülmüş disklere sahip olduğunu biliyorlardı. Bu tür kıvrımlar, kendi Samanyolu yolumuz da dahil olmak üzere sarmal galaksilerin yaklaşık % 50 ila 70’inde meydana gelir.
Ancak şaşırtıcı bir şekilde, Samanyolu’ndaki çarpıklık hakkında pek fazla bir şey bilmiyoruz. Derinlerde sıkışmış ve Dünya’dan yalnızca tek bir perspektifle sınırlı bir şekilde gözleyebildiğimiz galaksimizin çarpıtmasını tek bir bakışta görebilme yeteneğinden maalesef yoksunuz. Bunun yerine, Samanyolu’nun her bir tarafındaki yıldızların konumlarını ve hareketlerini dikkatlice inceleyerek eğrinin şekli nispeten bulunabilir.
Araştırmacıların yaptığı tam olarak buydu ve Sloan Digital Sky Survey verileri sayesinde, her zamankinden daha ayrıntılı bir görünüm elde ettiler ve yalnızca galaksinin diskinin eğri olmakla kalmayıp, çarpıklığın galakside her 440 milyon yılda bir dolaştığını keşfettiler.
Cheng, “Bir futbol maçında tribünlerde olduğunuzu ve kalabalığın dalgayı yapmaya başladığını hayal edin. Tek yaptığınız ayağa kalkıp oturmaktır. Ancak etkisi, dalganın stadyumun her yerine gitmesiyle görülür. Bu olay galaktik çarpıklıkla aynıdır. Yıldızlar yalnızca yukarı ve aşağı hareket eder, ancak dalganın tüm yolu gökadada görülür” dedi.
Ekip, bu beklenmedik sonucu bulmak için, Sloan Digital Sky Survey’in (SDSS) bir parçası olan Apache Point Observatory Galactic Evolution Experiment’in (APOGEE) yüksek hassasiyetli spektrografını kullandı. APOGEE, yaklaşık 10 yıllık ömrü boyunca Samanyolu’nda yüz binlerce yıldız gözlemledi. Bunu, tıpkı bir prizmanın ışığı gökkuşağının renklerine ayırdığı gibi, spektrumları, yıldız ışığının ölçümlerini bileşen dalga boylarına ayırarak yapar.
Virginia Üniversitesi’nden Dr. Borja Anguiano, “APOGEE spektrumları, yıldızların kimyasal yapısı ve hareketleri hakkında bilgi sağlıyor. Bu, onları farklı gruplara ayırmamıza ve bu da bize her bir yıldız grubu içinde eğriliği ayrı ayrı takip etmemize olanak tanıyor” dedi.
Ancak APOGEE spektrumları tek başına çarpıklığı anlamak için yeterli değildir. Galaktik çarpıklığı izlemek, yıldız mesafelerinin son derece hassas ölçümlerini gerektirir. Ekip, bu mesafeleri elde etmek için Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) Gaia uydusundan gelen verilere başvurdu; Amaç dünya gibi yıldıza doğru küçük ileri-geri salınımları ölçerek milyonlarca yıldıza olan mesafeleri hesaplamaktı.
Araştırmacılar, APOGEE ve Gaia verilerini birleştirerek, her bir yıldızın konumu, hızı ve kimyası hakkında ayrıntılı bilgiler içeren Samanyolu’ndaki üç boyutlu yıldız haritalarını oluşturabildiler. Bu yüksek hassasiyetli ölçümlerle donanmış olan ekip, bu fenomenin şimdiye kadarki en ayrıntılı çalışmasını üretmek için galaksimizin dış kısmına daha derin araştırma yapabildi.
Animasyon, bu çalışmada açıklanan Galaktik çarpıtma modelini göstermektedir
Analiz sonucu, sapmaya Samanyolu boyunca ilerleyen dalganın neden olduğunu ve yıldızların galaksi düzleminde seyahat ederken yukarı ve aşağı hareket etmesiyle oluştuğunu gösterdi. Bu yeni çalışmada, dalganın hızı ve kapsamı her zamankinden daha kesin bir şekilde ölçüldü.
Çarpmanın en olası açıklaması, bir uydu galaksiyle yakın zamanda gerçekleşen bir etkileşimin çekimsel bir dalgalanma yaratması ve dalgalanmanın galakside hareket ederek bu dalgayı oluşturmasıdır. Cheng, “En iyi modelimiz, yaklaşık 3 milyar yıl önce bir uydu galaksi ile karşılaşma olması ki bu düşünce galaksiler üzerine çalışan astronomlar tarafından nispeten yeni kabul ediliyor” dedi.
Bunun gibi sonuçlar, galaksilerin astronomik zaman ölçeklerinde ne kadar dinamik ve sürekli değişken yapılarda olduklarını gösteriyor. Samanyolu için heyecan daha yeni başlıyor. Çünkü yaklaşık dört milyar yıl içinde, galaktik evimizi sonsuza dek değiştirecek bir olay olan Andromeda galaksisiyle çarpışmamız bekleniyor.
